Hiểu Rõ Hơn Về Bệnh Suy Vỏ Tuyến Thượng Thận

Suy vỏ tuyến thượng thận là bệnh hiếm gặp nhưng nguy hiểm. Khám phá nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo, cách chẩn đoán chính xác và phương pháp điều trị suy vỏ tuyến thượng thận hiệu quả nhất từ những thông tin chi tiết dưới đây.

I. Sinh lý vỏ tuyến thượng thận

Cấu tạo và chức năng của tuyến thượng thận

• Tuyến thượng thận là hai tuyến nhỏ, mỗi bên một tuyến nằm trên đỉnh thận
• Gồm 2 phần: tủy và vỏ
• Tủy tuyến thượng thận tiết ra adrenaline và noradrenaline để điều hòa nhịp tim, huyết áp
• Vỏ tuyến thượng thận tiết ra 3 nhóm hormone chính: Cortisol, Aldosteron và Androgen

a) Cortisol:

• Hormone corticoid quan trọng nhất
• Điều hòa quá trình trao đổi chất, phản ứng stress và miễn dịch
• Vai trò:
• Tăng đường máu bằng cách ức chế insulin, kích thích tân tạo đường ở gan
• Tăng cung cấp acid amin cho tân tạo đường bằng cách phân hủy protein cơ
• Hỗ trợ duy trì trương lực thành mạch qua angiotensin II
• Ức chế phản ứng viêm và miễn dịch quá mức
• Tăng thải nước tự do qua thận
• Làm giảm calci máu

b) Aldosteron:

• Hormone corticoid khoáng chất chính
• Điều hòa cân bằng nước, điện giải
• Vai trò:
• Tăng tái hấp thu natri qua ống thận => tăng thể tích máu
• Tăng bài xuất kali qua ống thận

c) Androgen: Chủ yếu gồm DHEA và Androstenedion

• Tham gia phát triển đặc điểm giới tính thứ phát ở cả nam và nữ

Cơ chế bài tiết hormone vỏ tuyến thượng thận

a) Aldosteron:

• Giảm thể tích máu => Tăng renin => Tăng angiotensin II => Kích thích tiết Aldosteron
• Tăng kali máu cũng kích thích trực tiếp bài tiết Aldosteron

b) Cortisol:

• Bài tiết theo nhịp ngày đêm dưới sự điều khiển của đồng vận ACTH từ tuyến yên
• Cao nhất vào buổi sáng, thấp nhất lúc đi ngủ
• Tăng vào lúc gặp các tình trạng stress để hỗ trợ đáp ứng stress

II. Nguyên nhân gây suy vỏ tuyến thượng thận

Nguyên nhân hàng đầu: Rối loạn miễn dịch tự miễn

• Hệ miễn dịch nhận diện nhầm vỏ tuyến thượng thận là “dị vật”, tấn công và phá hủy vỏ tuyến
• Chiếm khoảng 70-90% trường hợp suy vỏ thượng thận

Đột biến di truyền

• Gây ra các rối loạn đơn gen hiếm gặp như suy vỏ thượng thận bẩm sinh do đột biến gen CYP21A2, CYP11B1,…

Nhiễm trùng

• Các bệnh nhiễm khuẩn, virus, nấm… có thể xâm hại tuyến thượng thận
• Thường gặp trong nhiễm TB, bệnh HIV/AIDS, nhiễm nấm sẹo…

Chấn thương, phẫu thuật

• Chấn thương làm tổn thương tuyến thượng thận
• Phẫu thuật cắt bỏ một hoặc cả hai tuyến vì một lý do nào đó

Y học cổ truyền

• Theo đông y, tràn dịch lạc huyết do khí trệ, khí hư làm vỏ tuyến suy yếu

Các nguyên nhân khác

• Ung thư vỏ tuyến thượng thận
• Lạm dụng thuốc corticosteroid kéo dài làm vỏ tuyến ngưng hoạt động

III. Triệu chứng suy vỏ tuyến thượng thận

Triệu chứng thường gặp

• Mệt mỏi nguồn năng lượng
• Sụt cân mà không rõ nguyên nhân
• Đau bụng, buồn nôn và có thể nôn, tiêu chảy
• Da sạm màu do tăng sản xuất melanin
• Nhược cơ, cơn co giật cơ
• Mất tập trung, đau đầu
• Hạ huyết áp tư thế (khi đứng/đi lại bị chóng mặt, hoa mắt)

Dấu hiệu cảnh báo cơn khủng hoảng suy thượng thận

• Mệt mỏi trầm trọng
• Sốt cao, rối loạn ý thức
• Đau bụng dữ dội, buồn nôn, nôn nhiều
• Hạ huyết áp nghiêm trọng
• Thở khó
• Bí tiểu
• Loạn nhịp tim

Đây là tình trạng khẩn cấp cần can thiệp y tế khẩn cấp

IV. Chẩn đoán suy vỏ tuyến thượng thận

Khám lâm sàng

• Ghi nhận các triệu chứng
• Kiểm tra huyết áp nằm và đứng
• Tìm dấu hiệu suy dinh dưỡng, thay đổi da, mất nước…

Xét nghiệm đánh giá hormone

• Đo nồng độ Cortisol huyết thanh lúc 8 giờ
• Nếu cortisol huyết thanh < 5µg/dL là bất thường, cần kiểm tra ACTH
• ACTH cao (>200pg/mL) xác định bệnh là suy vỏ thượng thận nguyên phát
• Có thể thực hiện xét nghiệm kích thích cortisol bằng Cosyntropin (ACTH tổng hợp)
• Đo Aldosteron, Renin để đánh giá rối loạn muối nước
• Kiểm tra kali máu, natri máu, đường máu và các marker khác

Xét nghiệm hỗ trợ

• Tìm kháng thể kháng tuyến thượng thận để chẩn đoán nguyên nhân tự miễn
• Làm công thức máu tìm giảm bạch cầu, giảm hồng cầu, tăng bạch cầu đạm
• Cấy máu, đờm, nước tiểu tìm nhiễm trùng gây bệnh

Cận lâm sàng khác

• Chụp Xquang tim, phổi đánh giá tình trạng
• Siêu âm, chụp cắt lớp tuyến thượng thận
• Sinh thiết tuyến thượng thận nếu nghi ngờ ung thư

V. Điều trị suy vỏ tuyến thượng thận

Nguyên tắc điều trị suy vỏ tuyến thượng thận

• Thay thế liệu pháp bằng corticosteroid để bù đắp lượng hormone thiếu hụt
• Điều trị nguyên nhân gây suy nếu có thể: tự miễn, nhiễm trùng, u…
• Theo dõi, điều chỉnh liều đường dài

Các loại corticosteroid thay thế Hydrocortisone và Fludrocortisone

Hydrocortisone

• Bổ sung hormone cortisol thiếu hụt
• Liều duy trì: 15-25mg/ngày, chia 2 lần (2/3 liều buổi sáng, 1/3 buổi tối)
• Liều có thể được điều chỉnh dựa trên đáp ứng lâm sàng

Fludrocortisone

• Corticoid khoáng chất thay thế aldosteron
• Liều từ 0,05-0,3mg/ngày
• Liều cao hơn nếu còn hạ huyết áp tư thế, tăng kali máu. Giảm liều nếu bị phù, tăng huyết áp.

Prednisolone

Các khuyến cáo khác

• Tăng liều trong tình huống stress, đột ngột nhiễm trùng hay phẫu thuật
• Chế độ ăn nhiều muối, hạn chế kali với nhóm cần Fludrocortisone
• Đeo vòng nhận dạng bệnh nhân suy thượng thận
• Theo dõi định kỳ, hướng dẫn sử dụng liều khẩn
• Tập luyện vừa phải, nghỉ ngơi đủ giấc

Điều trị thay thế hormone vỏ thượng thần cẩn thận sẽ giúp người bệnh suy vỏ thượng thận hồi phục sức khỏe và duy trì được cuộc sống bình thường.

VI. Biến chứng nếu không điều trị

• Suy kiệt sức lực, suy nhược cơ thể
• Sốc tăng kali máu nguy hiểm tính mạng
• Rối loạn thân nhiệt, điện giải
• Suy tim, suy thận do mất nước, rối loạn điện giải
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng hệ thống
• Không thể hoạt động bình thường, suy giảm chất lượng cuộc sống
• Có thể dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời

Kết luận

Suy vỏ tuyến thượng thận là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng may mắn hiếm gặp. Tuy nhiên, khi mắc phải, bệnh nhân cần được chẩn đoán sớm, điều trị đúng đắn bằng thay thế hormone bù đắp lượng thiếu hụt để tránh các biến chứng nguy hiểm. Với sự tuân thủ điều trị tốt, chế độ sinh hoạt khoa học, người bệnh hoàn toàn có thể sống một cuộc sống bình thường, khỏe mạnh.