Suy Thượng Thận – Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Cách Chẩn Đoán

Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về một vấn đề sức khỏe khá phổ biến nhưng thường bị bỏ qua – đó là suy thượng thận. Đây là một tình trạng liên quan đến sự rối loạn hoạt động của tuyến thượng thận, một cơ quan quan trọng trong cơ thể, tiết ra nhiều loại hormone điều hòa các quá trình sinh lý khác nhau. Cùng theo dõi bài viết để hiểu rõ hơn về nguyên nhân, triệu chứng và cách chẩn đoán suy thượng thận.

Tuyến thượng thận là gì?

Trước khi đi vào chi tiết về suy thượng thận, chúng ta hãy tìm hiểu qua về cấu trúc và chức năng của tuyến thượng thận. Tuyến thượng thận là một tuyến nội tiết nhỏ nhưng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể. Nó có hình tam giác, nằm úp ở cực trên của thận, với chiều cao khoảng 2-4cm, chiều rộng 3-5cm và nặng chỉ khoảng 5-6g.

Tuyến thượng thận gồm 2 phần chính: vỏ và tủy. Vỏ thượng thận được chia thành 3 lớp: lớp ngoài cùng là lớp cầu, giữa là lớp bó và lớp trong cùng là lớp lưới. Mỗi lớp đều có nhiệm vụ riêng biệt trong việc sản xuất các loại hormone khác nhau. Cụ thể, lớp cầu tiết ra mineralocorticoid (hormon điều hòa cân bằng muối và nước), lớp bó tiết ra glucocorticoid (hormon điều hòa quá trình trao đổi chất) và lớp lưới tiết ra các hormone sinh dục.

Phần tủy thượng thận có màu hồng và chức năng chính là tiết ra các loại catecholamin như adrenalin và noradrenalin – những hormone kích thích hoạt động của hệ thần kinh giao cảm.

Suy thượng thận là gì? Nguyên nhân gây ra tình trạng này

Suy thượng thận (hay còn gọi là suy giảm chức năng tuyến thượng thận – adrenal insufficiency) là một rối loạn đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng vỏ thượng thận, dẫn đến việc tiết ra ít glucocorticoid và mineralocorticoid hơn so với mức bình thường. Điều này gây ra những rối loạn nghiêm trọng trong việc duy trì cân bằng nội môi của cơ thể.

Suy thượng thận có thể xuất hiện vì nhiều nguyên nhân khác nhau, được chia làm 2 loại chính: nguyên nhân tại tuyến (nguyên phát) và nguyên nhân từ tuyến yên hoặc vùng dưới đồi (thứ phát).

Nguyên nhân tại tuyến (nguyên phát)

• Viêm thượng thận do hệ thống miễn dịch tự phát tấn công lại tuyến thượng thận (viêm thượng thận tự miễn)
• Nhiễm khuẩn, nhồi máu hoặc xuất huyết ở tuyến thượng thận
• Phá hủy tuyến thượng thận hai bên do một nguyên nhân bệnh lý nào đó
• Tình trạng thâm nhiễm hoặc ung thư xâm lấn tuyến thượng thận
• Bệnh lý di truyền như loạn dưỡng chất trắng vỏ thượng thận, suy thượng thận có tính chất gia đình, hội chứng đề kháng corticoid,…
• Sử dụng các loại thuốc làm giảm khả năng tổng hợp cortisol trong cơ thể như ketoconazol, aminoglutethimide,…

Nguyên nhân từ tuyến yên hay vùng dưới đồi (thứ phát)

Nguyên nhân phổ biến nhất là do sử dụng liều glucocorticoid cao trong thời gian dài. Ngoài ra, tình trạng suy thượng thận thứ phát cũng có thể xuất hiện khi có tổn thương ở vùng dưới đồi hoặc tuyến yên như:

• Hoại tử tuyến yên sau đẻ mất máu
• Khối u, viêm, nhiễm khuẩn, tự miễn, thâm nhiễm hạt tại tuyến yên
• Chấn thương, teo hoặc phẫu thuật cắt bỏ một phần tuyến yên
• Xạ trị vùng đầu/cổ

Triệu chứng của suy thượng thận

Triệu chứng của suy thượng thận thường khá đa dạng và khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng suy giảm chức năng tuyến thượng thận. Nhìn chung, chúng được chia làm 2 nhóm chính: triệu chứng của suy thượng thận mạn tính và triệu chứng của suy thượng thận cấp tính.

Triệu chứng của suy thượng thận mạn tính

• Mệt mỏi, sụt cân, gầy dần vì mất nước, mất muối và kém ăn
• Rối loạn tiêu hóa như đau bụng, nôn, buồn nôn, tiêu chảy
• Sạm da ở những vùng hở nhiều như mặt, cổ, nếp gấp bàn tay, núm vú, niêm mạc má, lưỡi,… (chỉ xảy ra trong trường hợp suy thượng thận nguyên phát)
• Hạ đường huyết, chuột rút, thèm ăn muối,…

Lưu ý: Các triệu chứng như rối loạn tiêu hóa, hạ đường huyết thường khiến nhiều người bị nhầm lẫn và chưa nhận ra đây là dấu hiệu của suy thượng thận. Vì vậy, nếu gặp phải các triệu chứng này kéo dài, bạn nên đến gặp bác sĩ để được thăm khám và tư vấn kỹ càng.

Triệu chứng của suy thượng thận cấp tính

Tình trạng suy thượng thận cấp tính thường xảy ra trên nền một người bị suy thượng thận mạn tính, khi có nhu cầu tăng nồng độ corticoid như: nhiễm trùng nặng, stress cấp tính, xuất huyết thượng thận hai bên, ngừng điều trị corticoid đột ngột hoặc ở những bệnh nhân có bệnh lý tuyến yên, tiền sử phẫu thuật u tuyến yên,…

Các triệu chứng điển hình của suy thượng thận cấp bao gồm:

• Sốt, trụy mạch khó lý giải
• Triệu chứng thần kinh/tâm thần như suy nhược, kích động, lú lẫn, tăng nhiệt, đau cơ, chuột rút,… do hạ đường huyết, hạ natri máu, mất nước
• Bệnh cảnh viêm dạ dày ruột cấp tính với các biểu hiện như buồn nôn, nôn, đau bụng cấp

Suy thượng thận cấp tính là một tình trạng nguy hiểm, đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vì vậy, nếu có bất kỳ triệu chứng nào trên, đặc biệt là ở người đã có tiền sử suy thượng thận mạn tính, bạn cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt.

Cách chẩn đoán suy thượng thận

Để chẩn đoán chính xác tình trạng suy thượng thận, bác sĩ sẽ dựa vào các triệu chứng lâm sàng cũng như kết quả xét nghiệm hormone trong máu của người bệnh.

Xét nghiệm định lượng hormone

• Cortisol huyết tương lúc 8h sáng: Bình thường từ 83-540 nmol/l. Nếu cortisol <83 nmol/l thì xác nhận chẩn đoán suy thượng thận. Ngược lại, cortisol >540 nmol/l thì loại trừ suy thượng thận.
• Aldosteron máu: Bình thường 140-690 nmol/24h, trong suy thượng thận nguyên phát thường rất thấp và khó định lượng.
• Hormone vỏ thượng thận (ACTH): Bình thường <11 pmol/l. ACTH tăng >55,5 pmol/l thì chẩn đoán suy nguyên phát. ACTH giảm <4,4 pmol/l thì chẩn đoán suy thượng thận thứ phát.

Các xét nghiệm khác

• Tủy thượng thận không bị ảnh hưởng trong suy thượng thận, do đó việc đánh giá nồng độ catecholamine (epinephrine, norepinephrine, dopamin) không có ý nghĩa trong chẩn đoán.
• Chụp X-quang hoặc siêu âm có thể phát hiện tình trạng mở rộng, u hạt hoặc vôi hóa tuyến thượng thận trong trường hợp suy thượng thận do lao.

Kết luận

Suy thượng thận là một rối loạn có thể gặp phải ở mọi lứa tuổi và mức độ nghiêm trọng khác nhau. Tuy nhiên, với sự quan tâm đúng mức và chăm sóc, điều trị thích hợp, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát tình trạng và duy trì một lối sống bình thường. Mong rằng thông qua bài viết, các bạn đã có nhiều kiến thức hữu ích hơn về vấn đề sức khỏe quan trọng này. Hãy chủ động theo dõi, đặc biệt nếu nhận thấy bất kỳ triệu chứng bất thường nào để kịp thời đến gặp bác sĩ nhé! Một lần nữa, cảm ơn các bạn đã quan tâm đọc bài viết của tôi!